اگر هنگام باز و بسته کردن پا، زانو سر و صدا می‌کند، به هم ساییده میشود، قرچ و قروچ می‌کند ولی درد زیادی ندارد، احتمالاً مشکل صدای مفاصل یا کریپتاسیون (Crepitus) دارید. ولی لازم نیست زیاد نگران باشید. شاید این بیماری اسم ترسناکی داشته باشد ولی در حقیقت آن‌قدر هم وحشتناک نیست. در فراستو علائم و علل ایجاد این بیماری و درمان آن را بررسی خواهیم کرد.
بایدها و نبایدها در مواجهه با کریپتاسیون یا صدای مفاصل
صدای مفاصل به علل مختلفی ایجاد میشود. در برخی موارد این صدا بدون درد است یا با درد کمی همراه است. اگر به پزشک مراجعه کنید. اولین چیزی که به شما می‌گوید مراقبت است. حرکاتی که باعث فشار آمدن به مفاصل میشود را باید کنار گذاشت و از قاعده کلی استراحت، سرد کردن، فشار دادن یا بستن و بالا نگه داشتن آن (به‌خصوص اگر متورم شده است) پیروی کرد. این‌ها اقدامات اولیه برای بیشتر آسیب‌های فیزیکی است. ولی این‌ها به‌تنهایی کافی نیستند. برای در ادامه راه باید چه کرد ؟ چه ورزش‌هایی باید انجام داد؟ و …
اولین از همه باید بدانید که تصورتان در مورد کریپتاسیون اشتباه است. وقتی این اسم را می‌شنوید باید بدانید که اصلاً با یک بیماری سر و کار ندارید. صدای مفاصل به خودی خود بیماری نیست. به‌خصوص اگر صدای مفاصل همراه با درد نباشد، احتمال اینکه آسیب جدی وارد شده باشد و به‌اصطلاح بیماری به وجود آمده باشد بسیار کم است. با همه این احوال دانستن این مسائل باعث نمی‌شود که سر و صدای مفاصل کمتر آزار دهنده باشند.
کارهای مختلفی می‌توان برای بهبود آن انجام داد. ولی مهم‌تر از آن کارهایی هستند که نباید انجام داد. اقداماتی که معمولاً مردم در مواجهه با چنین مسائلی انجام می‌دهند که کاملاً اشتباه است.
برای صدای مفاصل زانو بند نبندید
یکی از کارهای رایج استفاده از زانو بند است. متأسفانه باید بگوییم که این کار هیچ کمکی به شما نمی‌کند. اگر مشکل مفصلی خاصی در زانو دارید و استفاده از زانو بند توصیه شده است قضیه متفاوت است ولی اگر فقط به خاطر صدای مفاصل این کار را می‌کنید، توصیه می‌کنیم این کار را نکنید. در واقع در بیشتر مواقع استفاده از زانو بند فقط وضعیت را بدتر می‌کند. یکی از کارهای اصلی زانوبند محدود کردن حرکات زانو برای حمایت و حفاظت بیشتر است. در حالت معمول، زانو باید بتواند دامنه کامل حرکتی‌اش را داشته باشد تا خشک نشود. بنابراین استفاده سر خود از زانو بند نه تنها به بهبود کریپتاسیون کمک نمی‌کند بلکه احتمالاً آن را بدتر هم می‌کند.
اگر تا به حال برای سر و صدای مفاصل به پزشک مراجعه نکرده‌اید این کار را بکنید. اگر تشخیص کریپتاسیون بود حداقل تا حدی خیالتان راحت میشود. در مرحله بعد شما به یک فیزیوتراپ ارجاع داده می‌شوید که متأسفانه به‌احتمال زیاد تفاوت خاصی برایتان ایجاد نمی‌شود! چرا؟ به این دلیل که در مورد صدای مفاصل آموزش‌های مناسب با راه حل‌های مشخص و شفاف داده نشده است. پس چه‌کار باید کرد؟ به این سؤال هم پاسخ خواهیم داد. ولی اول بگذارید با کریپتاسیون یا صدای مفاصل کمی بیشتر و علمی‌تر آشنا شویم
کریپتاسیون یا صدای مفاصل چیست؟
کریپتاسیون یا صدای مفاصل به هر نوع صدای قرچ و قروچ، ترق تروق، کشیده شدن، ساییده شدن و انواع صداهای دیگر در مفاصل گفته میشود. که معمولاً در محدوده مشخصی از دامنه حرکتی مفصل اتفاق می‌افتد. کریپتاسیون در هر سنی می‌تواند رخ دهد هر چند که معمولاً با افزایش سن این علائم دیده می‌شوند. به‌علاوه بااینکه کریپتاسیون در هر مفصلی (مثل گردن، شانه، لگن، ستون فقرات و …) می‌تواند اتفاق بیفتد، ولی بیشتر افراد آن را در مفصل زانو تجربه می‌کنند.
اگر بخواهیم کلی‌تر صحبت کنیم باید گفت که کریپتاسیون در واقع به سر و صدای بخش‌های مختلف بدن هم گفته میشود که ممکن است علت آن بیماری‌های مختلف باشند. مثلاً در برونشیت، ریه‌ها صدای خاصی تولید می‌کنند که به آن هم کریپتاسیون گفته میشود. ولی بحث ما اینجا همان صدای مفاصل است.
چه چیزی باعث کریپتاسیون میشود؟
در مورد علت به وجود آمدن این صدا فرضیات و توضیحات مختلفی وجود دارد. مثلاً ممکن است علت این صداها حباب‌هایی باشند که در داخل مفاصل یا در اطراف تاندون‌ها و رباط‌ها می‌ترکند و به ساختار استخوانی مفاصل ضربه وارد می‌کنند. خود این حباب‌ها دردناک نیستند ولی وارد شدن ضربه به بافت‌هایی مثل رباط می‌تواند درد ناک باشد.
به‌طور کلی کریپتاسیون به‌تنهایی مشکل خاصی به وجود نمی‌آورد و فقط شاید در برخی حالت‌های خاص یا انجام برخی فعالیت‌های حرکتی شدید کمی دردناک باشد.
صدای مفاصل گاهی نشانه یک بیماری است
گاهی اوقات کریپتاسیون یا صدای مفاصل ناشی از مشکل دیگری مثل آرتروز است. در این مورد مسئله جدی است. یعنی غضروف مفصلی که سر و صدا می‌کند دچار فرسایش شده و آسیب دیده است. اگر صدای مفاصل زیاد است و به‌خصوص اگر کریپتاسیون همراه با درد است، احتمال زیادی وجود دارد که مشکل اصلی آرتروز باشد. در این صورت باید حتماً به پزشک مراجعه شود و از روش‌های مراقبتی مخصوص آن استفاده شود. پس فعلاً وحشت نکنید. هنوز راه حل وجود دارد!
البته روش‌های درمان و مراقبت در آرتروز شباهت‌های زیادی به روش‌های بهبود کریپتاسیون دارد. که در ادامه بررسی می‌کنیم.
درمان و بهبود صدای مفاصل (کریپتاسیون)
همان طور که گفتیم کریپتاسیون معمولاً مشکل خاصی به وجود نمی‌آورد ولی به این معنی هم نیست که حالا می‌توانید دیگر با خیال راحت به کارتان ادامه دهید! باید اقدامات پیشگیرانه انجام دهید تا چیزی که فعلاً تبدیل به هیچ مشکلی نشده است، همین طور باقی بماند و مشکلی به وجود نیاورد! مطمئناً دوست ندارید به خاطر بی‌توجهی و انجام ندادن یک سری اقدامات ساده، بعداً دچار آرتروز و مشکلات دیگر شوید. آن مشکلات دیگر ساده نیستند، دردناک‌اند، محدود کننده هستند و معمولاً به این سادگی هم درمان و کنترل نمی‌شوند. پس اقدامات پیشگیرانه را جدی بگیرید
انجام حرکات کششی
اگر احساس می‌کنید در اطراف محلی ک صدا می‌دهد، گرفتگی عضله دارید، باید آن را رفع کنید. کمی عضلات را باید شل کنید تا فشار و تنش اضافی در آن ناحیه از بین برود. برای این کار اول باید محل جایی که سفت‌تر شده است را پیدا کنید. مثلاً در مورد زانو می‌توانید حرکات کششی زانو انجام دهید، آن را ماساژ دهید یا ماساژ با غلتک نرم (foam roll) را امتحان کنید. در مورد صدای زانو معمولاً عضلات چهار سر و ماهیچه‌های پشت پا (ساق پا) هستند که باید کشش و ماساژ داده شوند.
کافی است این کار را هر روز چند بار انجام دهید. هر بار ۲-۳ دقیقه بیشتر وقتتان را نمی‌گیرد. فقط یادتان باشد این کار را درست انجام دهید. یعنی عضلات درست و کامل کشیده شوند نه اینکه فقط کمی شل شوند.
مفصل را حرکت دهید
در دنیای امروز برای بسیاری از افراد، حالت نشسته بیشترین حالتی است که بدن در طول روز تجربه می‌کند. نشستن‌های زیاد و نداشتن تحرک و فعالیت باعث میشود که عضلات کوتاه‌تر و سفت‌تر شوند. وقتی ما به‌صورت روزمره عضلاتمان را در حالت‌های مختلف و دامنه کامل حرکتی مفصل قرار ندهیم، عضلات کوتاه‌تر و سفت‌تر می‌شوند. این واکنش طبیعی بدن است که باعث میشود عضلات در زیر پوست شل نباشند و حرکت اضافی نداشته باشند. این اتفاق باعث میشود عضله مفصل را کمی به سمت خودش بکشد و در نتیجه صدای مفاصل هنگام حرکت به گوش برسد.
این مسئله هیچ ربطی به شل کردن عضلات و ماساژ دادن ندارد. هر چقدر هم که عضله را ماساژ دهید و تنشش را کاهش دهید، باز هم سفت خواهد بود که علتش عدم تحرک است. دقیقاً به همین دلیل است که استفاده از زانوبند در مورد کریپتاسیون مفید نیست.
نوشیدن آب و جلوگیری از کم آب شدن بدن
از هر پزشکی بپرسید، مطمئناً نوشیدن آب کافی و پر آب نگه داشتن بدن را توصیه می‌کند. یکی از اتفاقاتی که به علت کمبود آب در بدن رخ می‌دهد، کاهش رطوبت و روان کننده در مفاصل است. خشکی مفاصل مسائل و مشکلات متعددی به وجود می‌آورد که یکی از آن‌ها کریپتاسیون است.
مفصل را میشود به یک لولا تشبیه کرد. لولای خشک با هر حرکت کلی سر و صدا ایجاد می‌کند. ولی به‌محض اینکه کمی روغن به آن می‌زنید کاملاً ساکت میشود. حداقل تا وقتی که خشک بودنش به‌جای دیگری آسیب نزده باشد. مفاصل ما هم همین طور هستند. برای مراقبت از آن‌ها باید به‌خوبی روان کاری شوند و این کار نیازمند این است که به‌اندازه کافی آب بنوشید.
گلوکزامین
استفاده از مکمل‌ها و ویتامین‌ها برای ترمیم و عملکرد مفاصل مفید هستند. مثلاً گلوکزامین (Glucosamine) همراه با کندرویتین (Chondroitin) در طولانی مدت اثر مثبتی بر روی مفاصل دارند. این دو مکمل ترکیبات سازنده غضروف شیشه‌ای هستند. غضروف شیشه‌ای در انتهای استخوان‌ها قرار دارد.
چیزی که در کریپتاسیون یا صدای مفاصل اتفاق می‌افتد در واقع سایش مداوم استخوان‌ها به یکدیگر است. این مسئله نهایتاً باعث آرتروز میشود. هر چند که با رعایت چند نکته ساده و اقدامات پیشگیرانه می‌توان آن را درمان کرد. نکته مهم این است که صدای مفاصل بیماری محسوب نمی‌شوند و کمی اشکال در عملکرد مکانیکی مفصل هستند که میشود رفع کرد.
منبع: scientificamerican.com